یكسال از آغاز ناآرامی ها در سوریه می گذرد و وضعیت این كشور همچنان بحرانی است. آنچه این روزها در سوریه می گذرد، جنگی تمام عیار و خونین میان نیروهای دولتی و مخالفان مسلح است؛ دولت مخالفان را 'باندهای تبهكار و تروریست' می خواند و از حمله به آنها دفاع می كند و مخالفان نیز دولت را به سركوب و كشتار مردم متهم می كنند و مسلح شدنشان را نیز در جهت دفاع از خود در برابر حملات نیروهای دولتی می دانند.

تاكنون نه مخالفان توانسته اند دولت را كنار بزنند و نه دولت از پس مخالفان برآمده است. بی تردید ادامه چنین وضعیت بن بست گونه ای برای سوریه و مردم آن نتیجه ای جز قتل و آوارگی و خرابی نداشته و ضرورت حل و فصل مسالمت آمیز بحران را بیش از پیش عیان می كند؛ ضرورتی كه نقش سازنده قدرت های منطقه ای و بین المللی را طلب می كند.

گرچه ناآرامی ها در سوریه اندكی پس از آغاز آن ابعاد منطقه ای و بین المللی پیدا و طرف های خارجی را نیز وارد این بحران كرد اما اقدامات این كشورها در مجموع نتوانسته به حل و فصل مسالمت آمیز بحران در سوریه كمك شایانی بكند. یكی از دلایل اصلی این ناكامی این بود كه برخی از طرف های خارجی كه خود را وارد بحران سوریه كرده اند، با نگاهی فرصت طلبانه از رهگذر بحران در سوریه به دنبال تسویه حساب با دولت این كشور بوده اند كه همین امر مانع از اقدام سازنده این كشورها در حل بحران شده است. به عنوان مثال در حالی كه مخالفان در سوریه از حدود شش ماه پیش تاكنون مسلح شده اند، برخی طرف های خارجی در مقام ارایه راه حل، تنها از دولت سوریه خواسته اند كه حمله به مخالفان را متوقف كند و هیچ اشاره ای به مخالفان مسلح نكرده اند. برخی از كشورها نیز پا را از این فراتر گذاشته اند و ضمن درخواست برای به رسمیت شناختن مخالفان دولت به عنوان نماینده رسمی این كشور، خواهان ارسال سلاح و نیز فرستادن نیروی نظامی خارجی به سوریه شده اند.

بی تردید حاكمیت چنین نظراتی هم باعث شد تا دولت سوریه نسبت به اقدامات بین المللی بی اعتماد شود و میل كمتری به اجرای طرح های پیشنهادی خارجی داشته باشد و هم در سطح بین المللی باعث شد تا حساسیت برخی قدرت ها نظیر روسیه نسبت به اقداماتی كه درون مایه آن را ضد منافع ملی خود می دانستند، تحریك شود.

در چنین وضعیت دشوار و ناامید كننده ای، كوفی عنان دبیركل پیشین سازمان ملل بار دیگر رخت دیپلماسی را به تن كرد و در مقام نماینده سازمان ملل و نیز اتحادیه عرب دور تازه ای از تلاش های دیپلماتیك برای پایان دادن به بحران سوریه را آغاز كرد.

عنان از تعهد خود نسبت به تلاش‌های عادلانه، بی‌طرفانه و مستقل برای حل و فصل اوضاع سوری سخن گفت و اعلام كرد كه با دخالت خارجی در امور سوریه مخالف است و به راهكار مسالمت‌آمیز ایمان دارد.

در كنار سفر به كشورهای منطقه، بخش مهمتر برنامه وی سفر به سوریه و دیدار با مقام های آن كشور بود. وی طی سفر دو روزه ای دو بار با بشار اسد دیدار كرد.

گفته شد وی در دیدار با بشار اسد علاوه بر اینكه از وی خواست تا شرایط را برای انجام كمك های بشردوستانه فراهم كند، خواستار پایان دادن دولت به درگیری با مخالفان و آغاز گفت و گو با آنها شد.

رسانه های دولتی سوریه، دیدار بشار اسد و كوفی عنان را 'صادقانه و مثبت' توصیف كردند. با این وجود بشار اسد در دیدار با كوفی عنان ضمن مخالفت با گفت وگو با مخالفان گفت كه تا وقتی كه 'گروه‌های تروریستی' در كشور فعال هستند، چنین مذاكراتی انجام نمی‌شود.

با این وجود بشار اسد از آمادگی كشورش برای همكاری با هر گونه 'تلاش صادقانه' به منظور حل و فصل بحران خبر داد و از عنان خواست برای فهم بهتر اوضاع، به جای تكیه بر اطلاعاتی كه رسانه‌ها می‌دهند، اوضاع را از نزدیك ببیند.

مخالفت بشار اسد با پیشنهاد مذاكره با مخالفان در حالی اعلام شد كه پیشتر مخالفان وی نیز در واكنش این پیشنهاد، با آن مخالفت و اعلام كردند تا زمانی كه بشار اسد در قدرت حضور دارد حاضر به گفت و گو با دولت سوریه نیستند.

'برهان غلیون' رییس گروه موسوم به شورای ملی سوریه كه مهمترین گروه مخالف دولت در این كشور است گفت: 'هر نوع راه حل سیاسی بدون آنكه با فشار نظامی بر رژیم همراه باشد، موفقیت آمیز نخواهد بود.'

هرچند كه پس از پایان سفر دو روزه كوفی عنان به سوریه، توافقی عینی حاصل نشد اما وی در پایان سفر خود ضمن ابراز خوشبینی نسبت به مذاكراتش با رییس جمهوری سوریه، اعلام كرد كه برای خاتمه خونریزی ها 'پیشنهاداتی اساسی' ارایه كرده اما در عین حال گفت كه هنوز توافقی در این باره به دست نیامده است.

كوفی عنان پس از پایان سفر دو روزه اش راهی قطر و تركیه می شود تا با مقام های این دو كشور كه موضع تندی در قبال دولت سوریه دارند، رایزنی كند.

اما به موازات تلاش های دیپلماتیك كوفی عنان، كشورهای عربی و روسیه در نشست اتحادیه عرب در قاهره به توافقنامه‌ای پنج بندی برای توقف خشونت‌ ها در سوریه دست یافتند. این پنج بند عبارتند از: توقف خشونت از سوی همه طرف‌های درگیر، یافتن راهكاری برای نظارت بی‌طرف، رد دخالت خارجی، رساندن كمك‌های انسانی به همه سوری‌ها بدون ایجاد مانع و پشتیبانی از ماموریت كوفی عنان برای فراهم كردن زمینه گفت‌و‌گو میان دولت و اپوزیسیون سوریه برپایه تصمیمات سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب.

اتحادیه عرب و روسیه در حالی بر سر سوریه به توافقی هرچند كلی رسیدند كه پیشتر اختلاف نظر گسترده میان دو طرف بر سر موضوع سوریه وجود داشت.

گرچه برخی رسانه های عربی در منطقه تلاش می كنند توافق روسیه و اتحادیه عرب را نشانه ای از كوتاه آمدن مسكو از مواضع قبلی اش معرفی كنند، اما محتوای توافق انجام شده حكایت از این دارد كه این اتحادیه عرب بوده كه بیش از طرف روسی، مواضع قبلی خود در قبال بحران سوریه را تغییر داده است. به عنوان مثال اتحادیه عرب در حالی حاضر به پذیرش اصل توقف خشونت ها از سوی دو طرف (دولت و مخالفان) و نیز رد دخالت خارجی شده كه این تصمیم با رویكرد قبلی این اتحادیه فاصله بسیار داشته است.

به نظر می رسد كوتاه آمدن اتحادیه عرب بویژه پیش قراولان اصلی آن یعنی عربستان و قطر از مواضع قبلی نشان می دهد كه آنها در صدد جلب اعتماد طرف روسی هستند. چرا كه می دانند كه بدون همراهی دولت روسیه هیچ طرحی در مورد سوریه نمی تواند شكل اجرایی یابد.

از این نظر توافق اخیر روسیه و اتحادیه عرب را می توان یك پیروزی دیپلماتیك برای مسكو دانست كه توانست وزن و تاثیرگذاری خود بر فضای سوریه را به رخ بكشد و طرف مقابل را وادار به پذیرش چهارچوب های سیاسی مدنظر خود برای حل و فصل بحران سوریه كند.

بر همین اساس بسیاری معتقدند روسیه به دنبال تضمین های بزرگی از سوی اتحادیه عرب و كشورهای غربی درباره حفظ جایگاه این كشور در آینده سوریه است. نگرانی اصلی روس ها این است كه فشارها به دولت سوریه، فضا را از كنترل خارج كند و باعث تغییرات ریشه ای در فضای امنیتی و سیاسی منطقه به نفع كشورهای غربی و عربی رقیب روسیه شود و منافع این كشور در سوریه را با خطراتی روبرو كند. بنابراین دور از ذهن نیست كه مسكو پس از دریافت تضمین های بزرگ، فشار خود به دولت سوریه را برای انجام تغییرات بزرگ در این كشور و در راس آن كناره گیری بشار اسد از قدرت، افزایش دهد.

با وجود حجم گسترده ای از تحركات دیپلماتیك روزهای اخیر درباره سوریه، این تحركات نه تنها منسجم و در یك جهت نیست بلكه بعضا متناقض با یكدیگر است.

بهترین مثال در این باره سفر كوفی عنان به سوریه است. عنان در حالی از سوی سازمان ملل و اتحادیه عرب ماموریت داشت تا مقام های سوری را به گفت وگو با مخالفان دعوت كند كه چندی پیش همین اتحادیه در نشست خود، طرحی را ارایه كرد كه به موجب آن از بشار اسد خواسته بود تا از سمت خود استعفا دهد. بر این اساس این پرسش و ابهام مطرح است كه چگونه است كه اتحادیه عرب از یك سو خواهان تغییر در هیات حاكمه سوریه شده و از سوی دیگر دولت این كشور را به عنوان یكی از طرف های گفت و گو برای حل بحران معتبر می داند؟

بر این اساس بعید به نظر می رسد كه تحركات دیپلماتیك اخیر بتواند به زودی به بار بنشیند و ثمر بخش شود. موضوعی كه شخص كوفی عنان نیز بر آن اذعان دارد. وی روز گذشته پس از دیدار دوم با بشار اسد گفت: 'دستیابی به توافق بسیار سخت خواهد بود، با این حال باید امیدوار باشیم.'

تحقیق**9930**1358